Koester het conflict! Over noodzakelijke eigenzinnigheid in de 21e eeuw. (deel 2)

In mijn vorige blog gaf ik aan wat het belang is van eigenzinnige, tegendraadse opvattingen. Als we geen tegendraadse ideeën zouden hebben gehad, dan bestond wellicht de slavernij nog, of de heksenverbrandingen. Het is maar goed dat politici, wetenschappers en kunstenaars de bereidheid hebben om tegen de heersende stroom in te gaan, ook al leidt dat vaak tot conflicten met andersdenkenden. De vraag is of je tegendraadsheid en eigenzinnigheid kunt trainen middels een serious game?

Baruch de Spinoza, een onafhankelijk denker wiens opvattingen over God op veel weerstand stuitten.

Allereerst moeten we dan kijken wat er precies wordt bedoeld met eigenzinnigheid? Eigenzinnigheid an sich is namelijk een loze kreet, een containerbegrip voor allerlei soorten gedrag, variërend van de peuter die koppig zijn eigen weg wil gaan tot de complotdenker die alle ellende in de wereld aan een ‘Deep State samenzwering’ wijdt. In mijn ogen zijn er verschillende competenties die een rol spelen bij tegendraadsheid.

Allereerst is daar creativiteit: de kwaliteit om elementen uit de werkelijkheid op een nieuwe, unieke wijze te rangschikken en nieuwe verbanden te creëren, waardoor een nieuwe opvatting of inzicht ontstaat. Daarnaast is de competentie ‘integriteit‘ belangrijk: de opvatting dat wanneer je overtuigt bent van de juistheid van de nieuwe opvatting (en deze ook door feiten wordt gesteund), je voet bij stuk moet houden om deze conclusie te verdedigen, eventueel tegen de communis opinio in. En tenslotte is het noodzakelijk om de opvatting op een communicatief effectieve wijze te kunnen verwoorden, en constructief om te kunnen gaan met een mogelijke botsing van inzichten (conflicthantering).

Drie competenties dus, die alle drie in de serious game een rol moeten spelen. In mijn vorige blog verwees ik naar de simulatie ‘VAG 27’, die bedoeld was om de discussie over 21th century skills te entameren. In deze simulatie zijn de spelers HRM-medewerkers, en moeten ze op grond van bepaalde competenties een bemanning samenstellen van een ruimteschip die een verre planeet gaat koloniseren. Een simulatie als deze, met een groep mensen die in een vreemde omgeving moeten zien te overleven, is prima uit te bouwen tot een game die een beroep doet op de bovengenoemde competenties. En waarom? Omdat juist in situaties waarin mensen moeten overleven ze een beroep moeten doen op zowel creativiteit en integriteit als op de vaardigheid om onderlinge conflicten effectief op te kunnen lossen. Denk maar aan de bijna-ramp met de Apollo 13, de in een grot opgesloten voetbalteam in Thailand, of de overlevenden van de vliegramp in de Andes. In al deze gevallen (en de lijst met voorbeelden is makkelijk uit te breiden) moesten de betrokkenen gebruik maken van hun creativiteit om met minimale middelen fysiek en mentaal te overleven, terwijl ze tegelijkertijd moesten blijven samenwerken: wie koppig vasthoudt aan zijn of haar eigen gelijk isoleert zich, en vermindert daarmee de eigen kansen.

Apollo 13 missie; overleven onder extreme omstandigheden

Zet de spelers neer in een fictieve omgeving, waarin hun voortbestaan wordt bedreigd door verschillende gevaren. Geef ze elk de gelegenheid om -onafhankelijk van elkaar- hun oplossingsstrategieën te bedenken, waarbij ze moeten zien om te gaan met complexe vraagstukken, terwijl ze beschikken over beperkte middelen, zoals menskracht of materieel. Zorg ervoor dat ze ook daadwerkelijk overtuigt zijn van hun de juistheid van hun oplossing. En laat ze vervolgens hun medespelers overtuigen van hun eigen gelijk.

Belangrijk hierbij is dat het laatste deel van het proces niet verzandt in een brainstormsessie. Brainstormsessies hebben namelijk de vervelende gewoonte dat de fase van het waardevrij kunnen associëren op mogelijke oplossingen (wat één van de primaire doelen van een brainstorm is, zoals gesteld door de bedenker Alex Osborn) al snel verzandt in het zoeken naar een compromis (‘Idea finding’ versus ; solution finding’). Wil je eigenzinnigheid stimuleren, dan moet je niet te snel naar de oplossingsfase gaan.

In 2018 maakte ik in het kader van mijn opleiding ‘Serious games’ de game ‘Budget Brother.’ Deze game was bedoeld om aankomende managers bewust te maken van de discrepantie tussen hun eigen morele oordeel en de behoefte van een team om gelijkgestemdheid te bereiken. De spelers werkten voor een bedrijf wat het niet zo nauw nam met zaken als arbeidsomstandigheden en milieu. Vragen die tijdens de game naar voren kwamen waren onder andere: wanneer ontstaat er een verschil tussen je eigen opvattingen (je eigen morele gelijk) en de opvattingen van je broodheer? En wanneer ga je tegen de heersende stroom in, dan wel wanneer pas je jezelf aan? In feite appelleerde deze game ook aan bovenstaande thematiek: durf je jezelf onafhankelijk op te stellen, durf je jezelf eigenzinnig en tegendraads op te stellen?

Het grappige is dat ik als serious games-bedenker een duidelijke opvatting heb over het belang van tegendraadsheid, hetgeen natuurlijk veel over mezelf zegt. Ik vind het belangrijk dat mensen niet zomaar meewaaien met de heersende wind, en ik zie het als een essentiële kwaliteit van kunstenaars dat ze vraagtekens zetten bij gangbare opvattingen. Het zal mijn eigen achtergrond in theater wel zijn; het mooiste theater ontstaat als mensen knokken voor hun ideeën, en bereid zijn om daarin all the way te gaan. En daarnaast denk ik dat de grote problemen van onze tijd niet worden opgelost met slappe compromissen, maar dat er juist radicale nieuwe inzichten nodig zijn om te zorgen dat we als mensheid deze eeuw overleven.