“Als op het toneel twee mensen een conflict hebben dan is het niet enkel een botsing van karakters. Het is een botsing van wereldbeelden.” Aldus één van mijn speldocenten op de theaterschool. Ik ben het grotendeels met haar eens. Als Hamlet in een existentiële crisis belandt over de vraag of hij wel of niet de moord op zijn vader moet wreken vertegenwoordigd hij de twijfelende mens (ach, de tijd dat mensen nog durfden te twijfelen en niet alles zeker wisten) die het moet opnemen tegen de absolute waarheden en de rechtlijnigheid van de nieuwe koning Claudius. De komedies van Molière tonen de botsing tussen de hypocrisie van de schone schijn en de oprechtheid en waarheid. Tsjechov beschrijft in ‘De kersentuin’ hoe het geloof in de maakbare toekomst in conflict komt met het koesteren van het verleden.
Is dit ook van toepassing op de conflicten die de basis vormen van serious games? Elke game is tenslotte gebaseerd op een conflict (hetzij met een of meerdere tegenspelers, hetzij met de uitdagingen die het spel zélf biedt). In hoeverre vertegenwoordigen de contrasterende belangen van spelers ook verschillende wereldbeelden? Het is een interessante vraag omdat hij direct raakt aan een ander thema waar ik eerder over heb geschreven: in hoeverre kunnen serious games opvattingen van mensen beïnvloeden, zoals hun vermogen tot inleving en altruïsme? In een game die kinderen leert om te rekenen kun je lastig spreken van een botsing van opinies, maar veel serious games gaan een stap verder: ze vragen een nauwkeurige afweging van belangen in een complexe situatie en elke keuze die de speler maakt zegt iets over zijn of haar visie op de werkelijkheid.
Eén soort conflict komt al snel naar voren als we het hebben over conflicterende wereldbeelden. In het oude Griekenland vertegenwoordigde de god Dionysos (of Bacchus) de ongeremdheid, de passie, de roes, het ‘buiten jezelf treden.’ Niet voor niks komt het allereerste theater ook voort uit de dionysische erediensten: volgelingen van deze god dronken en dansten net zo lang tot ze daadwerkelijk ‘iemand anders’ werden. Daar tegenover staat Apollo, de god van de rede en het verstand. De beroemde tragedie ‘De Oresteia’ van de Griekse dichter en toneelschrijver Aeschylos beschrijft het proces hoe een maatschappij transformeert van een gevoels- (inclusief bloed- en eerwraak) naar een rationele samenleving.
Deze botsing van een Dionysische en een Appolonistische visie op de maatschappij vinden we in de opzet van veel games terug. Enerzijds kent elke game een structuur: zonder afbakening wordt elk spel al snel een chaos. Het speelbord / speelvloer, de tijd (of het aantal rondes), de spelregels; het zijn allemaal representanten van Apollo die ons vertellen aan welke afspraken we ons dienen te houden. Daar tegenover staat echter Dionysos die ons aanvuurt: “Probeer het, doe je best, je kunt het! Ook al sta je achter, je kunt nog winnen!” En waar Apollo de regels bewaakt daagt Dionysos ons uit om de regels maximaal op te rekken (zonder ze te breken overigens, want de vrijheid die Dionysos ons biedt is niet oneindig. Afspraken, beloftes en codes waren ook voor Dionysos letterlijk heilig). Denk maar aan een voetbalwedstrijd waar in de blessuretijd de spelers nog één keer alles geven wat ze hebben om zodoende de wedstrijd in hun voordeel te beslechten, terwijl ze zich wel aan de geldende regels moeten houden (met alle frustratie van dien).
Ook inhoudelijk zien we hoe passie en rede, Dionysos en Apollo binnen serious games vaak met elkaar in conflict komen. Veel simulaties en serious games dagen de speler uit om een eigenzinnige, creatieve oplossing te vinden voor een probleem. Liever dat dan alleen maar ‘het beleid’ of ‘de regels’ te volgen. Wanneer je doet ‘zoals het hoort’ heb je dikke kans dat je de uitdaging verliest. Het is voor de speler continue balanceren tussen zich houden aan de (spel)regels en tegelijkertijd zijn eigen, unieke, creatieve probleemoplossende vermogen aanspreken. Waar Apollo aangeeft “hoe het moet” staat Dionysos in de coulissen te roepen en te stoken: “Probeer wat anders! Neem risico! Ga op je gevoel af!” Het zijn twee diametraal verschillende manieren van naar het leven kijken.